Ook als je niks met sterren hebt, is het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium hemels
Alleen aan astronomisch uurwerk in Praag heeft Franeker museum gelijke
FRANEKER (NL) – Rondleidster Sjoukje van Schaik van het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker zei het gisternamiddag in de planetariumkamer van het museum: de maan en Venus, vanaf de zon gezien de tweede planeet van ons zonnestelsel, staan vanavond dicht bijelkaar. Vanaf de aarde gezien is Venus, na de zon en de maan, het best zichtbare, meest lichtgevende object aan de hemel. Reporter en directeur van het bureau voor toerisme van Fryslân, Albert Hendriks, checkte dat ’s avonds thuis in Wolvega direct: de maan en Venus stonden inderdaad niet ver van elkaar, in goed gezelschap van de plaatselijke molen.
Het vijf jaar geleden geheel vernieuwde, gerestaureerde en uitgebreide planetarium van Franeker prijkt waarschijnlijk in 2023 op de Unesco Werelderfgoed-lijst. Dan heeft Friesland vier werelderfgoederen binnen de grenzen, te weten het Wouda stoomgemaal in Lemmer, de Waddenzee, een klein stukje van de Maatschappij van Weldadigheid in de gemeente Weststellingwerf (Wolvega), waarschijnlijk in 2020 op de lijst, en het planetarium van Franeker. Een vijfde cultuur-historisch monument ligt vlakbij: voormalige Zuiderzee-eiland Schokland in de Noordoostpolder. Fotografie: Albert Hendriks Fries Nieuws.
Hendriks: “Die Eise Eisinga was me er een. Amper 17 jaar oud had de in Dronrijp geboren wolkammer al meer sjoege van sterren dan zijn adellijke naamgenoot Tjalling, de Friese jonkheer en kasteelheer die in Sint-Nicolaasga een bed and breakfast runt en vaak op tv te zien is als ster in oud-geld-series van Jort Kelder. Waar de adel het vroeger van afkomst moest hebben, was de Dronrijper wetenschapper in spe aangewezen op intelligent en nieuwsgierig gezelschap. Dat vond hij in de naburige voormalige universiteitsstad Franeker, waar hij uiteindelijk ging wonen.
In vijf jaar tijd, tussen 1774 en 1781, timmerde en schilderde hij daar een compleet zonnestelsel in elkaar dat bijna het halve huis in beslag nam.”
De kunde kwam hem niet aanwaaien met de westenwind: wetenschappelijke en ambachtelijke relaties ter plekke, zijn vader en diens band met een sterrenkenner in Duitsland, zorgden voor de nodige inspiratie en motivatie. Allesbepalend was de ongekende rekenkunst van Eise Eisinga.
“Zo’n slimmerik hebben ze in Franeker sinds 1828, toen hij op 84-jarige leeftijd buiten het bereik van de zwaartekracht van de aarde geraakte, niet weer binnen de stadsgrachten gehad. De universiteit is foetsie — er kwam psychiatrische opvang voor in de plaats — maar het planetarium bleef bewaard. Mogelijk hebben Napoleon en zijn handlangers het woonhuis Eise Eisingastraat nummer 3 als een spookhuis gezien. Het bleef in alle twisten en oorlogen ongeschonden, zelfs in die paar jaar dat Eisinga naar elders werd verbannen.”
UNESCO World Heritage
Nu is het museale woonhuis uit 1768 op weg naar de status van UNESCO Werelderfgoed, een bureaucratisch traject waarvoor je een hels geduld moet oefenen. Directeur en conservator Adrie Warmenhoven van het oudste nog werkende planetarium ter wereld, en vele vrienden van het museum, zijn er al vijftien jaar mee bezig. Maar er gloort licht aan de horizon! En als het model van het zonnestelsel over een paar jaar, waarschijnlijk in 2023, “world heritage” wordt, dan zullen er ongetwijfeld rijen voor de kassa staan. Nu al komen er dik 65.000 bezoekers per jaar.
Friesland Holland-directeur Albert Hendriks: “Daarom adviseer ik: ga nu naar die hemelse Franeker oudheidkamer en neem in alle rust kennis van wat je niet wist.”
Tips
Vier dingen zijn volgens Hendriks een ‘must’, zeker als je niks hebt met astronomie en ruimtevaart: De welkomstfilm met de persoon Eise Eisinga in gesprek met astronaut André Kuipers, als je binnenkomt, dan de film over Eise Eisinga in de filmzaal, vervolgens de rondeiding in de 100% originele planetariumkamer met bedstee en tenslotte het raderwerk op zolder.
“Wat de tandwielen en alle overbrengingen betreft: een Jouster staartklok, een koekoeksklok uit het Zwarte Woud en de Breitling Superocean Heritage II Chronograaf zijn er niks bij. Alleen Orloj, het Middeleeuwse astronomische uurwerk in het centrum van Praag, UNESCO Werelderfgoed, kan wedijveren met “de klok” van Eisinga.”
Meer info:
www.planetarium-friesland.nl
www.elfstedenroute.nl
www.prague.eu/en/object/places/3129/astronomical-clock
whc.unesco.org/en/list/
Vakanties met SGR-Garantie van het bureau voor toerisme van Fryslân:
www.frieslandtravel.com
www.frieslandfietsvakanties.com
Vakantieland Friesland:
www.provinciefriesland.frl
Friese reisorganisatie biedt 15 unieke zekerheden:
https://www.frieslandfietsvakanties.com/informatie/de-reisorganisatie/
Friesland reisgidsen, magazines en routekaarten:
www.frieslandhollandwebshop.nl
Gratis abonnement op Fries Nieuws:
Kosteloos abonnement op wekelijkse nieuwsbrief over toerisme, recreatie en evenementen in Friesland: www.friesnieuws.nl/aanmelden-nieuwsbrief
De maan en Venus (wit stipje in de rechter bovenhoek) zijn bij heldere hemel, in het donker, het meest lichtgevend en dus goed zichtbaar. Fotografie: Albert Hendriks Fries Nieuws.
Onderstaande interieurfoto’s maakte journalist Albert Hendriks gisteren, donderdagmiddag 27 februari 2020, tijdens een bezoek van twee uur aan het planetarium. Hendriks: “Twee uur is eigenlijk te kort voor een leek, dus ik ga nog eens kijken om alle planeten op een rijtje te krijgen. Bovendien heb ik de mooie brasserie gemist. Nu is er ook nog een wisseltentoonstelling over zonnewijzers, maar die is, logisch, heel statisch. Na 1 juni 2020 komt er een nieuwe expositie, ‘De sterrenhemel volgens de Oude Grieken’ geheten. Fotografie: Albert Hendriks Fries Nieuws.
Het uit de Middeleeuwen daterende astronomische uurwerk Orloj in het centrum van Praag, UNESCO Werelderfgoed. Fotografie: Albert Hendriks Fries Nieuws.
