Lijkendokter toont spectaculaire lichamen van dieren en mensen in Natuurmuseum Fryslân
Publicatiedatum: 16 november 2015
Reporter: Albert Hendriks – Friesland Holland Nieuwsdienst – www.friesnieuws.nl
Wereldtentoonstelling Body Worlds in Leeuwarden!
Lijkendokter toont spectaculaire lichamen van dieren en mensen in Natuurmuseum Fryslân
Al in 2000 plastineerde von Hagens een paard, in 2003 gevolgd door een kameel en een gorilla. Toch kwam hij pas bij olifant Samba op het idee om hier een tentoonstelling van te maken. Samba stierf aan een aandoening aan hart en bloedvaten in de dierentuin van Neunkirchen, Duitsland. Gewoonlijk worden overleden dieren op gepaste wijze gecremeerd, maar in dit geval schonk de dierentuin de olifant aan Gunther von Hagens’ Instituut voor Plastinatie met als doel huidige en toekomstige generaties het lichaam in al zijn anatomische pracht te laten aanschouwen. Voor Von Hagens was het een grote eer om het dier te mogen conserveren. Plastineren is een zeer intensief proces. Dertig man waren een jaar bezig om één poot te ontleden. Het eigenlijke plastinatieproces waarbij water vervangen wordt door siliconen kostte ook een jaar. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
LEEUWARDEN (NL) – Elke dag van 10.00 tot 17.00 uur kun je in Natuurmuseum Fryslân in Leeuwarden geheel ontlede preparaten van een honderdtal dieren en één mens zien: plastinaten. Schokkend, griezelig en interessant. De plastinaten zijn preparaten van dode lichamen die tot op miscroscopisch niveau met speciale kunststof doordrenkt zijn en daardoor droog en geurloos zijn. Ze zijn levensecht, dus gelijk aan de staat vóór de toepassing van plastinatie, een conserveringsmethode die door de Duitse anatoom Dr. Gunther von Hagens al in 1977 werd bedacht.
In die tijd werkte hij als onderzoeksassistent aan het Anatomisch Instituut van de universiteit in Heidelberg. Daar zag hij preparaten van organen omhuld door plastic blokken. Hij vroeg zich af waarom het plastic rondom de organen zat en niet in de weefsels was geïnjecteerd. Deze gedachte lag ten grondslag aan een aantal experimenten om nieren te conserveren. Na een aantal niet geheel geslaagde pogingen hield hij uiteindelijk zijn eerste plastinaat in handen. In de dertig jaar daarna volgde een hele reeks verbeteringen en bijkomende uitvindingen en groeide plastinatie rond het jaar 2000 uit tot een algemeen erkende conserveringstechniek.
Lessen anatomie
Aanvankelijk ontwikkelde Von Hagens deze methode voor zijn lessen anatomie. De ruimtelijke modellen lieten zijn studenten veel beter zien hoe menselijke organen eruit zien dan medische handboeken. Pas later kwam hij op het idee een tentoonstelling te maken. De plastinaten zijn enorm waardevol voor onderzoek en opleiding van medische studenten, maar ook voor leken. In boeken is het lastig te zien hoe een orgaan er driedimensionaal uitziet en hoe dit geplaatst is ten opzichte van andere organen. Wat de plastinaten extra fascinerend maakt is dat ze echt zijn. Plastinatie zet het proces van ontbinding stil waardoor lichamen in alle verscheidenheid onthuld worden.
Calimero Leeuwarden
De preparaten van de “lijkendokter” zijn nu in het Leeuwarder natuurmuseum te zien. Dat is heel bijzonder, want Hagens’ Body Worlds vind je normaliter alleen in metropolen als London, New York en Berlin, waar ze doorgaans ook aardig wat opschudding veroorzaken. Directeur Gerk Koopmans kon wonderlijk genoeg een deal maken met Hagens circus.
“Mede vanwege de status Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa in 2018,” verklaart de baas van het populaire museum. “Animal Inside Out stond eerder in wereldsteden als Londen, Berlijn, Wenen en Chicago. In dit rijtje is Leeuwarden een klein eendje in de bijt. Het team rond Gunther von Hagens vond Leeuwarden aanvankelijk dan ook te klein voor de tentoonstelling. Dat het toch gelukt is om de Nederlandse première van Animal Inside Out naar de Friese hoofdstad te halen is mede te danken aan de benoeming tot Culturele Hoofdstad. Het is het laatste zetje geweest dat nodig was om de directie van Animal Inside Out te overtuigen dat de tentoonstelling in Leeuwarden op zijn plek is. Het Natuurmuseum heeft bewust deze spectaculaire expositie niet gepland voor 2018. Er zijn dan al genoeg grote evenementen in de stad. Het is belangrijk om juist in de aanloop naar 2018 al vast wegen naar de Culturele Hoofdstad aan te leggen en te laten zien dat Leeuwarden heel wat in haar mars heeft. En we hopen dat alle mensen van buiten Fryslân die op Animal Inside Out afkomen, de weg in 2018 opnieuw weten te vinden.”
Bacteriën uitschakelen
Plastinaten zijn beslist geen geplastificeerde dode lichamen, maar lichamen waarin bacteriën tijdens een meerdere fasen omvattend proces uitgeschakeld worden zodat geen bederf kan optreden. De methode berust op volledige ontwatering van het dode lichaam door dit eerst in een bad met zuiver aceton te leggen en dat meerdere keren te verversen. Daarna wordt aan de aceton een dun vloeibaar siliconenmonomeer, een kunststof, toegevoegd. De aceton wordt vervolgens heel langzaam door verdamping onder vacuüm aan het mengsel van siliconenmonomeer en aceton onttrokken, waardoor de kunststof in de kleinste cellen wordt getrokken. Dit kan weken tot maanden duren, afhankelijk van de dikte van het preparaat. Hagens tentoonstellingsonderneming Body Worlds Production was twee en een half jaar met de olifant bezig die nu in Leeuwarden staat!
Als al het vocht binnen de cellen door het siliconenmonomeer is vervangen wordt het preparaat uit het bad genomen. Door vervolgens de inwerking van een gasvormig reageermiddel op te starten wordt de vorming van polymeer, een kunststof, in gang gezet. Hierdoor wordt het lichaam gehard en krijgt het uiteindelijk een sterke, duurzame structuur. Als Hagens’ team alleen een bepaald weefsel wil hebben, bijvoorbeeld de hersen, geslachtsorganen en longen van mensen en dieren (te zien in Leeuwarden!), dan kunnen de preparateurs door middel van sterke zuren het omliggende weefsel gericht weghalen.
Animal Inside Out: primeur voor Natuurmuseum Fryslân
Dr. Gunther von Hagens’ expositie Body Worlds over de anatomie van mensen is over de hele wereld te zien geweest en heeft inmiddels miljoenen bezoekers getrokken. Even succesvol is zijn tentoonstelling waarin de anatomie van dieren centraal staat. Deze expositie is dit najaar voor het eerst in Nederland te zien in Natuurmuseum Fryslân!
Onderhuidse sensatie
Animal Inside Out gaat verder dan wat je normaal in een dierentuin of natuurmuseum tegenkomt. Een bezoek aan de tentoonstelling is een anatomische safari langs allerlei dieren, bekende en meer exotische. Elk dier is nauwgezet geconserveerd. Bezoekers krijgen een kijkje onder de huid om te zien hoe allerlei dieren er van binnen uit zien. Niet alleen kun je hier tot in de fijnste details zien hoe de beenderstructuur is, hoe organen, spieren en pezen eruit zien en hoe het zenuwstelsel in elkaar zit, maar ook is prachtig te zien hoe al die organen ten opzichte van elkaar geplaatst zijn. Animal Inside Out is dan ook een fascinerende ervaring voor iedereen met belangstelling voor de levende natuur. Deze fascinatie komt voor een deel ook door het feit dat het echte dieren zijn.
Dieren en mensen
De tentoonstelling in Natuurmuseum Fryslân wil meer doen dan alleen inzicht geven in de anatomie van dieren. Bezoekers ontdekken dat gewervelde dieren veel op elkaar lijken, maar dat de evolutie tegelijk ook geleid heeft tot een grote anatomische verscheidenheid. Mensen en dieren lijken bovendien sterk op elkaar. Elk orgaan van de mens vind je terug bij dieren, maar vaak in een veel betere of sterkere versie. Er is eigenlijk maar één onderdeel van de mens dat niet overtroffen wordt door een dier en dat zijn de grote hersenen.
Eerbetoon
Door het tonen van de enorme complexiteit van dieren wil de Friese expositie ook respect oproepen voor het dierenrijk. Als mensen zich bewust zijn van de unieke en verwonderingwekkende kenmerken van een dier, dan draagt dat bij aan een zorgvuldig omgaan met dieren. “Dat is van groot belang want het voortbestaan van veel diersoorten hangt aan een zijden draadje; vele worden met uitsterven bedreigd. Animal Inside Out is zeker ook een eerbetoon aan alle dieren,” meent directeur Gerk Koopmans.
Feiten
Koopmans: “Animal Inside Out legt de complexe biologie, zoölogie en fysiologie van tientallen verschillende dieren, groot en klein, gewoon en bijzonder bloot. In de expositie in het met donker doek afgedekte atrium van het museum zijn zo’n honderd preparaten en complete dieren te zien. De olifant Samba is het grootste ooit gemaakte plastinaat, het onbetwiste hoogtepunt. In de expositie wordt ook uitgelegd hoe alles functioneert. Hoe het zenuwstelsel in elkaar zit, hoe de spijsvertering verloopt en hoe nauw bloedvaten vertakt zijn. Daarnaast zijn er tal van interessante feiten te vinden. Uit hoeveel spieren bestaat bijvoorbeeld de slurf van een olifant, hoeveel weegt het hart van een giraf en hoe ademen haaien? Anatomische handboeken komen tot leven tijdens deze onvergetelijke museale ervaring.”
Museuminfo
Animal Inside Out is te zien van 3 oktober 2015 tot en met 3 januari 2016 in het Natuurmuseum Fryslân te Leeuwarden. Adres: Schoenmakersperk 2 8911 EM Leeuwarden. Website: www.hetnatuurmuseum.nl Entreeprijzen tussen de €5,- en €15,-: http://www.natuurmuseumfryslan.nl/praktische-informatie/
Bronnen van informatie over Body Worlds en Animal Inside Out:
http://www.natuurmuseumfryslan.nl/
www.animalinsideout.com
http://www.memu.berlin/
www.bodyworlds.com
Informatie over recreatie en toerisme in Friesland:
www.frieslandholland.nl
www.friesemeren.eu
www.goudenfriesewouden.nl
www.ijsselmeer.frl
www.waddenzeeland.nl
www.boatcharterholland.nl
www.frieslandhollandtours.com
www.groepsuitjes.frl
De olifant Samba.
Elke dag van 10.00 tot 17.00 uur kun je in Natuurmuseum Fryslân in Leeuwarden zien hoe dieren en mensen geconserveerd worden en zijn, door plastinatie, maar ook op conventionele wijze, zoals hier. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
Plastinatie is een conserveringstechniek die spectaculaire, zeer lang houdbare preparaten oplevert met natuurlijke vormen en kleuren. Al het vocht, al het bederfelijke, is vervangen door een kunststof. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
Plastinatie is een conserveringstechniek die spectaculaire, zeer lang houdbare preparaten oplevert met natuurlijke vormen en kleuren. Al het vocht, al het bederfelijke, is vervangen door een kunststof. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
In Natuurmuseum Fryslân staan plastinaten van een olifant, haai, geit, paard, koe, beer en vele andere dieren, maar ook één van een man op levensgroot formaat. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
De giraf is, in extended view, met 9 meter het langste plastinaat in de tentoonstelling. Elf mensen spendeerden 20.000 werkuren verdeeld over twee jaren om de giraf te behandelen. Dit vond plaats in Dalian, China. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
De giraf van 9 meter. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
Het proces van plastinatie maakt het mogelijk om niet alleen kleine dieren, maar juist ook hele grote te conserveren. Plastinatie is bovendien een conserveringstechniek waarbij de ontleding veel verder gaat dan bij meer gangbare processen. Daardoor worden er zelfs nieuwe ontdekkingen gedaan. Zo kwam het team van Gunther von Hagens er tijdens de ontleding van een giraffe achter dat de donkere vlekken op de huid veel meer bloedvaten hebben dan de lichtere. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
De gorilla ‘Artis’ overleed in 2000 in de dierentuin van Hannover. Hij verdronk in een gracht. Het duurde 3500 uren om het dier te plastineren. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
De gorilla ‘Artis’ . Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
De plastinatie van een bruine beer nam 6300 uren in beslag, twee keer zoveel als bij een menselijk lichaam. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
De plastinatie van een bruine beer nam 6300 uren in beslag, twee keer zoveel als bij een menselijk lichaam. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
Mensen en dieren bestaan voor een groot deel uit water, dat essentieel is om te kunnen leven, maar dat ook een belangrijke rol speelt bij de ontbinding. Tijdens het proces van plastinatie wordt het water in het lichaamsweefsel vervangen door een kunststof zoals siliconenrubber, epoxyhars of polyesterhars. Dit wordt gedaan met een speciale vacuümtechniek. Organen houden bij deze methode dezelfde vorm als voor de conservering. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
De dieren en mensen in Body Worlds-exposities werden ter beschikking gesteld door universiteiten, veeartsen, dierentuinen, wildparken en nabestaanden. Er werden geen dieren gedood voor een tentoonstelling. Alle dieren stierven een natuurlijke dood door ouderdom of ziekte, of overleden als gevolg van een ongeval. Fotografie: www.bodyworlds.com
Dr. Gunther von Hagens is ruim veertig jaar werkzaam in de anatomie. Hij begon zijn medische opleiding in 1965 aan de Universiteit van Jena en rondde zijn opleiding af aan de Universiteit van Lübeck. In 1974 behaalde hij zijn licentie om geneeskunde te beoefenen en stapte hij over naar de Universiteit van Heidelberg waar hij in 1975 zijn doctoraat behaalde bij de afdeling anesthesie en urgentiegeneeskunde. Daarna ging hij werken bij het Instituut voor Anatomie en Pathologie. In 1977 vond hij de basistechnieken voor plastinatie uit die hij in de decennia daarna verder ontwikkelde en verbeterde. Uiteindelijk richtte hij in 1993 het Instituut voor Plastinatie op. In 2006 opende hij het PLASTINARIUM, een plastinatielaboratorium in het Duitse Guben. Dit laboratorium wordt beschouwd als ’s werelds beste faciliteit voor onderzoek, ontwikkeling en voorbereiding inzake plastinatie en maakt anatomie algemeen toegankelijk door het grote publiek te laten meekijken tijdens het voorbereiden van anatomische en dierlijke organismen. In 2015 ging zijn droom van een permanent BODY WORLDS museum in vervulling met de opening van het Menschen Museum in Berlijn. Voor meer informatie www.memu.berlin
De curator van Animal Inside Out is Dr. Angelina Whalley, echtgenote van Gunther von Hagens (rechts op de foto). Fotografie: www.bodyworlds.com
Op de grens van beeldende kunst en anatomie. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
De bloederige haai in Leeuwarden. Fotografie: www.bodyworlds.com
Bezoektip: Ga op een werkdag of een zaterdag naar de tentoonstelling in Natuurmuseum Fryslân. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
Bezoektip: Ga op een werkdag of een zaterdag naar de tentoonstelling in Natuurmuseum Fryslân. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
Bezoektip: Ga op een werkdag of een zaterdag naar de tentoonstelling in Natuurmuseum Fryslân. Fotografie: Albert Hendriks, Friesland Holland Nieuwsdienst.
