Hanzestad Hattem heeft een nauwe band met Friesland

Publicatiedatum: 23 juni 2010
Reporter: Albert Hendriks – Friesland Holland Nieuwsdienst – www.frieslandhollandnieuws.nl

Van Friesland naar Gelderland

Friezen bevorden vaartoerisme naar juweel aan de IJssel

HATTEM (NL) – De zeer bezienswaardige Hanzestad Hattem aan de IJssel, even ten zuiden van Zwolle, heeft een veel grotere jachthaven gekregen. De officiële opening was vrijdag 18 juni 2010. Dat is een goede zaak, want nu is er eindelijk voldoende ruimte voor Friese charterboten die de populaire Drie Provinciën Route van het bureau voor toerisme Friesland Holland varen.

De 240 ligplaatsen tellende haven is in handen van Zijda Yachting, een grote botenbouwer en –verhuurder uit Sneek. Hattem heeft nóg een zakelijke connectie met Friesland, zoals gemeld, namelijk Friesland Holland Tourist Information & Travel Service. Dat organiseert ieder jaar een bootreis voor senioren richting Hattem, de Drie Provinciën Cruise van 9 tot en met 13 augustus 2010.

Grote kerk

Het stadsbestuur is druk doende om meer toeristen naar de gezellige vestingstad, bekend van onder andere het Nederlands Bakkerijmuseum en het Anton Pieck-museum, te lokken. “En dat lukt heel goed,” vertelde ons Gerard van der Worp, één van de vrijwillige kosters van de grote Hervormde kerk, de Andreaskerk. Dit monumentale Godshuis dateert deels uit de 14-de eeuw en was tot 1580 een Katholieke kerk. De reformatie maakte toen een einde aan de Roomse periode. Overigens stond al aan het eind van de 12-de eeuw een Romaanse kerkje van steen op de plek van de huidige Andreaskerk.

Hattem: strategisch gelegen op zandrug

Het stadje aan de rand van de Veluwe ontwikkelt zich tot een populaire bestemming voor pleziervaarders en fietsers. Het landschap is interessant, zo ook de gescheidenis. De nederzetting Hattem wordt in de archieven uit 891 al vermeld als ‘Hatheim’.

Hattem ligt op een natuurlijke zandrug die enkele meters boven de omgeving uitsteekt. De zandrug is ontstaan door verwaaiing van het Veluwemassief toen daar in de ijstijd nog een onbegroeid landschap was. Verkeerswegen langs de rand van de Veluwe vanuit Zuidoost en Zuidwest kwamen en komen er bijeen en kruisen de IJssel. Vanwege de strategische plek schonk de graaf van Gelre het piepkleine plaatsje (hooguit 400 meter in doorsnede) in 1299 stadsrechten en werd het van stevige stadsmuren en poorten voorzien.

In 1401 schonk de hertog een grote uiterwaard aan de burgers binnen de stadsmuren voor gemeenschappelijke beweiding en baksteenfabricage. Het ‘binnen de stadsmuren’ is tot in de jaren 50 van de 20e eeuw letterlijk genomen. In de stad overwinterden dan ook enkele honderden koeien.

Hattem: kleinste kasteel met dikste muren

De Hertogen Willem I en Reinaud IV van Gelre verbouwden tussen 1401 en 1404 hun ‘huis te Hattem’ tot een goed verdedigbare burcht, Sint Lucia genaamd. De burcht werd het kleinste kasteel van Nederland met de dikste muren. De twee grote torens hadden een doorsnede van 21 meter en hun muren waren 7 meter dik. Het kasteel werd in de volksmond al gauw de Dikke Tinne genoemd. In de bijnaam klinkt het ontzag door voor de torens (tinnes) met de dikste muren van Nederland.

Hattem: kloosters

Aan beide uiterste grenzen van het platteland van Hattem verrezen in de middeleeuwen twee kloosters: Hulsbergen en Klaarwater. In de 80-jarige oorlog (1568-1648), waarin Hattem zich vroeg bij de opstandelingen aansloot, zijn de kloosters na een beeldenstorm gesloopt.

Hattem: Hanzestad

In de Middeleeuwen werd Hattem lid van het Handelsstedenverbond dat zich uitstrekte van de Oostzee tot Brugge, de ‘Hanze’ genaamd. De Hanze, opgericht in de 14-de eeuw, was een economisch verbond tussen in eerste instantie Duitse steden. Het doel van deze samenwerking was het beschermen van de aangesloten kooplieden en het uitbreiden van de handel. Voor de middeleeuwse koopman was de Hanze een invloedrijke partner en een grote bron van kennis en informatie.

De Hanze wist welke handelsroutes veilig waren en, nog veel belangrijker, waar en aan welke artikelen behoefte was. De Hanze was dus een handelsbelangenorganisatie. In haar glorietijd kende het Hanzeverbond maar liefst 150 leden, vooral in Duitsland en Nederland maar ook in Scandinavië, Polen, Vlaanderen, tot in Spanje en Portugal toe. In Friesland waren Bolsward en Stavoren lid.

De handelsstroom bestond uit artikelen als zout, vis, granen, hout, bier, wijn, laken, bijenwas en pelzen. De zee en de rivieren vormden een belangrijke schakel in het vervoer van deze goederen mede dankzij de ontwikkeling van de kogge, tot de 15de eeuw het belangrijkste handelsschip.

In de Hanzesteden heerste in de 14-de en 15-de eeuw volop bedrijvigheid en de economie bloeide als nooit tevoren. De welvaart uitte zich in imposante nieuwe bouwwerken, sierlijke koopmanshuizen en indrukwekkende handelskantoren. De van oorsprong kleine nederzettingen groeiden uit tot machtige steden met imponerende stadsmuren en poorten, waarvan nog een en ander te zien is in Hattem.

De welvaart deed tevens zijn invloeden gelden op andere gebieden. Schilders, bouwmeester, dichters en filosofen vestigden zich in de stad en zorgden voor een bloeiperiode op artistiek gebied, een voorloper Gouden Eeuw als het ware.

Hattem: van bloei naar verval

In de Staten van het kwartier van Veluwe was Hattem met Arnhem, Harderwijk, Elburg en Wageningen een stemhebbende stad. Terwijl zich in de eerste helft van de 17de eeuw een bloeiperiode voordeed, waarin verscheidene nu nog resterende mooie panden werden gebouwd, alsmede schitterend kerkmeubilair en het klokkenspel tot stand kwamen, is Hattems welvaren daarna ingezakt. De algehele malaise in de landbouw, de pestepidemie van 1656 (een derde van de bevolking overleed) en de bezetting van de Munstersen en Fransen in 1672 en 1673 met hun brandschattingen, zijn rake klappen voor het economische leven geweest.

In 1786 was Hattem een patriottenbolwerk onder leiding van Herman Willem Daendels.

De Hattemer predikant Anthony Brummelkamp was in 1835 een van de voormannen van de Afscheiding. Rond 1900 zochten veel schilders Hattem op om er te werken. Hun middelpunt vormde de hier wonende IJsselschilder Jan Voerman.

Beschermd stadsgezicht

In 1972 werd aan Hattem het predikaat beschermd stadsgezicht toegekend. Het stadsbestuur heeft in de loop der jaren veel geld gestoken in de daadwerkelijke bescherming en verbetering van het stadsgezicht. Ook van de provinciale overheid en van de rijksoverheid hebben aanzienlijke geldstromen een bestemming gevonden in Hattemse restauratie- en renovatieprojecten.

 Een van de hoofddoelstellingen van het op de oude binnenstad betrekking hebbende bestemmingsplan was en is het bevorderen van de leefbaarheid en het wonen in die binnenstad.

De historische binnenstad herbergt vele monumenten. Dominerend in het stadsgezicht is de Grote Kerk, ook wel Andreaskerk genaamd. Het marktplein ademt een sfeer van oudheid: de aan dit plein staande panden zijn allemaal fraai gerestaureerd, met als blikvanger het stadhuis dat werd gebouwd in 1619 en volgende jaren. De zeer grondige restauratie van het stadhuis is in 1979 voltooid.

 

Info Drie Provinciën Cruise: http://www.hollandtours.info/friesland-holland-bike-boat-car-tours-latest-news/drie-provincien-cruise-5-daagse-bootreis-met-riviercruiser-wetterprinses

Info Hattem: http://www.ronduithattem.nl/

Info Hanzesteden aan de IJssel: www.hanzesteden.info