Geen Hegemer Mar, Gaasterland of Aeckingerzand zonder ijstijden. En ook geen Elfstedentocht

Een geologische en klimatologische wandeling van 130.000 jaar door Friesland

FRIESLAND (NL) – Koud? In de koudste periode van de laatste ijstijd, zo’n 20.000 jaar geleden, vroor het in Friesland geregeld tot min 30 graden. Het land was toen ook vlak, maar kaal en onbegroeid. Harde wind joeg zand en sneeuw tot duinen. Maar het was toen niet altijd Siberisch koud. Om de ongeveer 1500 jaar was er een warmere periode. Dan werd het Friese landschap een soort steppe of toendra met hier en daar bossen en mammoeten.

Opwarming luidde altijd een periode van kou in. Sommige wetenschappers voorspellen over 60.000 jaar een nieuwe ijstijd, berekend op basis van schommelingen die het klimaat op aarde altijd heeft gekenmerkt. Anno 2019 weten we zeker dat het ritme — zacht gezegd — behoorlijk verstoord dreigt te worden als we zo door gaan als we nu doen. De mens oefent de laatste paar honderd jaar zo’n enorme invloed uit op de atmosfeer en het ecosysteem, dat de aarde op termijn onleefbaar dreigt te worden. Misschien komt er nooit meer een ijstijd en misschien ook nooit meer een Elfstedentocht op de schaats.

Friese meren
In de laatste ijstijd kwam het polaire landijs niet verder dan Denemarken en Noord-Duitsland. In de voorlaatste ijstijd, tot 130.000 jaar geleden, was ons land echter voor de helft bedekt met ijs uit het noorden. Gletsjers schoven als bulldozers aardlagen op tot ruggen als Gaasterland en de hoogten van Koudum en Warns. Deze werden vervolgens rijkelijk bedekt met keileem, een onder hoge druk ontstaan mengsel van zand, keien en leem uit de bodem van de gletsjer.
Door de gigantische druk van honderden meters dikke ijsformaties werden in het landschap bekkens — dalen — uitgesleten. Zo’n gletsjerdal is de in elkanders verlengde liggende combinatie van de meren Hegemer Mar, Fluezen en Morre in het zuidwesten van Friesland.

Zandverstuivingen Friese Wouden
Zoals in het intro gezegd, heerste in de laatste ijstijd in Friesland, toen hier geen landijs meer lag, een ijzig koud en droog poolklimaat met veel wind. Daardoor werd een groot deel van ons land met een tot twee meter dikke laag zand bedekt. Dit zogenaamde dekzand komt onder andere aan de oppervlakte in stuifzandgebieden als het Aeckingerzand bij Appelscha (Nationaal Park Drents-Friese Wold) en het Mandefjild bij Bakkeveen.

Waddeneilanden onder water
11.800 Jaar geleden, toen de laatste ijstijd ten einde was, werd het aanzienlijk warmer en vochtiger in ons land: het begin van het Holoceen. In dit warme tijdperk bevinden we ons nog steeds. Circa 7.000 jaar geleden smolten de poolkappen vrij snel en steeg de zeespiegel in een zelfde tempo. Een groot deel van de noordelijke helft van Friesland en de eilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog kwamen door de rappe stijging van de zeespiegel onder water te staan. Ook het grootste deel van de huidige provincies Noord- en Zuid-Holland ging kopje onder. Bedenk dat 4.000 jaar eerder, dik 11.000 jaar terug, de Noordzee nog droog lag en door mensen werd bejaagd!

Moerassen
Langs de Friese kust, daar waar later de Middelzee bij Leeuwarden ontstond en ten zuiden van huidige Lauwersmeer, en ook meer landinwaarts in Drenthe, ontstonden door het ‘nieuwe’ subtropische klimaat grote moerassen. Door opslibbing en veenvorming in de moerassen verschoof de kustlijn weer geleidelijk west- en noordwaarts tot de omvang en vorm die Nederland nu heeft.

Veen: land en brandstof
Pas in de Middeleeuwen (450-1500 na Chr.) werden in Nederland de laagveenmoerassen ontgonnen en ontwaterd voor bewoning en begrazing door vee. In de 19de eeuw volgde het in cultuur brengen van de hoogveengebieden, zoals een deel van het Fochteloërveen bij Appelscha, nu een uniek fiets- en wandelgebied.

De lage venen van Zuid-Oost Friesland, zoals die ten oosten van Heerenveen en de Rottige Meente ten westen van Wolvega, werden vooral na 1500 massaal afgegraven voor de winning van turf. Turf is niets anders dan tot blokken gesneden gedroogd veen. Het diende eeuwenlang als brandstof voor de verwarming van huizen en voor diverse ambachtelijke activiteiten, voornamelijk in het westen van Nederland. In de Middeleeuwen werd hier en daar, onder andere bij Sneek, zelfs zout uit veen gewonnen.

Sporen
De sporen van turfwinning zijn met name in het zuiden van Friesland nog heel goed zichtbaar, bijvoorbeeld in Natuurpark De Rottige Meente ten westen Wolvega. In dit Natura 2000 gebied maakte ik zaterdagmorgen 28 december 2019, tijdens een wandeling met mijn vrouw Jana Hendriks en hond Chip, onderstaande foto’s bij een temperatuur van rond min 3 graden. Als Thierry Baudet, Donald Trump en andere klimaatsceptici de foto’s van ‘mijn’ ijstijd in Zuid-Friesland zien, zullen zij zeggen: Zie je wel, de aarde warmt helemaal niet op…..

Meer info:
www.trouw.nl (zeven klimaatmythes ontkracht door redacteur Joep Engels van dagblad Trouw)
www.elfstedenroute.nl

Vakanties met SGR-Garantie van het bureau voor toerisme van Fryslân:
www.frieslandtravel.com
www.frieslandfietsvakanties.com

Vakantieland Friesland:
www.provinciefriesland.frl

Friese reisorganisatie biedt 15 unieke zekerheden:
https://www.frieslandfietsvakanties.com/informatie/de-reisorganisatie/

Friesland reisgidsen, magazines en routekaarten:
www.frieslandhollandwebshop.nl

Gratis abonnement op Fries Nieuws:
Kosteloos abonnement op wekelijkse nieuwsbrief over toerisme, recreatie en evenementen in Friesland: www.friesnieuws.nl/aanmelden-nieuwsbrief