Cultuurhistorische buitenplaats De Eese

Publicatiedatum: 14 maart 2014
Reporter: Albert Hendriks – Friesland Holland Nieuwsdienst – www.friesnieuws.nl

Schitterend wandel- en fietsgebied van 800 hectare

STEENWIJK (NL) – Landgoed De Eese is een bijzonder fraai Middeleeuws landgoed van ruim 800 ha op de grens van Friesland, Overijssel en Drenthe. Het is grotendeels eigendom van de familie Van Karnebeek. Een klein deel is van Staatsbosbeheer.

“Heerlijkheid De Eese” is een zeer afwisselend gebied met bos (440 hectare), lanen en heidevelden, monumentale gebouwen (o.a. een kasteeltje, een havezathe) en landbouwgronden (360 hectare). Een schitterend gebied om te wandelen en te fietsen. Vanwege de bijzondere gebouwen en de karakteristieke lanenstructuur is de bebouwingskern van het landgoed, circa 80 hectare, officieel een cultuurhistorische buitenplaats.

Rendierjagers
De eerste bewoners van de streek De Eese en het dorp Eesveen waren rendierjagers uit het Mesolithicum. Het Mesolithicum (middensteentijd) is een aanduiding voor een cultuurperiode in Europa die begint na het aflopen van de laatste ijstijd ca. 10.500 v.Chr. en eindigt wanneer een samenleving overschakelt op landbouw en veeteelt en tal van nieuwe technologieën ontwikkelt of overneemt (Neolithicum). Jagen, vissen en verzamelen waren de middelen van bestaan van de mensen in Mesolithische culturen, die doorgaans als rondtrekkende jager-verzamelaars leefden. Nederzettingen zijn zeldzaam en meestal tijdelijk. Toendra-achtige gebieden met bossen en uitgestrekte hoogvenen bepaalden destijds het landschap van De Eese.

Boeren
Vanaf zo’n 300 voor Christus gingen de mensen landbouw en later ook veeteelt bedrijven. Vanaf deze periode is al ontbossing bekend en beïnvloedde de mens het landschap, waarbij o.a. bosweiden ontstonden. Omstreeks 1400 werd de schapenhouderij geïntroduceerd en ontstond op de middelhoge zandgronden langzamerhand het heide-potstalsysteem. Heide was destijds een waardevol bezit omdat daar plaggen konden worden gestoken die vermengd met schapenmest uit de stal op de essen rond de dorpen werden gedeponeerd, waar de eerste grote boerderijen ontstonden. Pas met de introductie van kunstmest aan het einde van de 19e eeuw verloor de heide z’n waarde voor de landbouw.

Open boslandschap
Op de hogere delen van het landschap, waartoe ook een deel van de Eese behoort, waren tot de vroege Middeleeuwen rijke bossen met eik en linde aanwezig. Hier ontstond een open boslandschap, waar beweiding met vee plaatsvond. Vanaf 1500 werden de bossen steeds meer geëxploiteerd en degradeerden zij naar een type bos met steeds meer eik, dat beter tegen begrazing bestand was en eikels leverden voor de varkens. Door overexploitatie (begrazing en houtoogst) werden al heel vroeg in de geschiedenis wettelijke maatregelen genomen om bossen veilig te stellen.

Heerlijkheid De Eese
De eerste bewoning op de Eese was volgens oude geschriften aanwezig in de twaalfde of dertiende eeuw, maar daarover bestaat geen duidelijkheid. In 1241 wordt ridder Bernard van de Eeze in de geschriften genoemd. In 1371 werd de Eese (destijds de Eeze) als havezathe beschreven. Een havezathe was in de zeventiende en achttiende eeuw een term voor hofstede, hof of hoeve.

Boerderij met koetshuis van landgoed De Eese.	De Eese telt vele goed gemarkeerde wandel- en fietspaden.

Uit deze havezathe is rond 1400 de ‘Heerlijkheid Eese’ voortgekomen. Deze ‘Heerlijkheid’ hield in dat men zelfstandig recht mocht spreken, los van het centrale gezag in Steenwijk. Dit recht of overheidsgezag had men in leen van de landvorst, de graaf of de hertog. Later ging ‘Heerlijkheid’ ook het gebied aanduiden waarover het gezag zich uitstrekte. In 1443 kreeg de Heerlijkheid de Eese het recht een wapen te voeren. De Eese was toen een bescheiden gehucht, van een esachtig type met enkele huizen. Het nabijgelegen dorp Eesveen is vanuit de Eese gesticht doordat de boeren zich in de veertiende eeuw afscheiden van de Heerlijkheid.

Conflicten
In de 15-de, 16-de en 17-de eeuw waren er vele conflicten tussen boeren rondom De Eese en de vrouwe van de Eese. In 1621 ontstonden geschillen over turfwinning, destijds een belangrijke economische inkomstenbron aan de randen van De Eese. Pas in 1683 werden al deze geschillen opgelost.
De eigenaren van de Eese hadden met de ‘Heerlijkheid’ een bijzondere vorm van zelfbestuur, die voortduurde tot 1795. In de Franse periode (1795-1813) werd de staatsinrichting van de republiek der Nederlanden volledig veranderd en werden de ‘heerlijke rechten’ afgeschaft.

De huidige eigenaren
In 1923 werd de Eese gekocht door jonkheer mr. H.A. van Karnebeek, destijds minister van Buitenlandse Zaken. De toenmalige eigenaar, Onnes van Nijenrode, was een koffiehandelaar die in staat van faillissement verkeerde. Vanaf 1943 is het landgoed het bezit geworden van meerdere leden van de familie van Karnebeek. Thans zijn de aandelen in het bezit van de 4e generatie van de familie.

Exploitatie van het landgoed
Direct na de aankoop van De Eese werd door H.A. van Karnebeek een landbouwbedrijf opgericht, ter exploitatie van het landgoed. Aanvankelijk kleinschalig en beperkt tot de kern van de Eese. Destijds was de strook langs de Westvierdeparten en het Nijenslekerveld nog heide. Het landbouwbedrijf werd in de loop der jaren langzamerhand uitgebreid, waarbij de heide (aanvankelijk nog handmatig) werd ontgonnen. Het Nijenslekerveld aan de Drentse zijde van de Eese werd pas in de jaren 1948-1950 voor de landbouw gereed gemaakt.

Door de schaalvergroting van het landbouwbedrijf (in de jaren ’60 was reeds 270 ha landbouwgrond in gebruik) werd een economisch rendabel perspectief geboden. Met het oog op de continuïteit werd in 1994 de Exploitatiemaatschappij De Eese BV opgericht, die de landbouwgronden exploiteerde en die deze huurde van de kort daarna opgerichte Natuurschoonwet BV Landgoed Heerlijkheid de Eese. Door deze fiscaal-juridische constructie werd verdere eigendomssplitsing voor vererving na het overlijden van eigenaren voorkomen, waardoor De Eese duurzaam kon voortbestaan als familielandgoed.

Friese paarden op landgoed De Eese.

Friese paarden op landgoed De Eese.

Landgoed De Eese.

Landgoed De Eese.

Landbouwgrond wordt natuur
Vanwege onvoldoende toekomstperspectief in de akkerbouw, is in 2004 besloten om het akkerbouwbedrijf te beëindigen. In 2005 zijn de laatste machines verkocht en is men gestart met een heroriëntatie op de toekomst. In 2006 is in nauw overleg met de aandeelhouders een visie ontwikkeld voor een duurzame toekomst voor het landgoed, gericht op de creatie van een groot aaneengesloten natuurterrein door de omvorming van ca. 255 hectare landbouwgrond, grotendeels naar natuur.

Bronnen en meer info: www.deeese.nl
www.goudenfriesewouden.nl
www.np-drentsfriesewold.nl
www.staatsbosbeheer.nl

Friese Wouden en De Eese arrangementen:
www.frieslandtravel.com