Friezen zijn Drenten!

Publicatiedatum: 27 juni 2014
Reporter: Albert Hendriks – Friesland Holland Nieuwsdienst – www.friesnieuws.nl

Net te leauwen! – Onvoorstelbaar!
Wetenschappelijk bewezen

BORGER (NL) – Bezoek het Hunebedcentrum in het Drentse Borger — een schitterend informatiecentrum — en kom tot de ontdekking dat Friezen eigenlijk Drenten zijn!

In de Middeleeuwen was Friesland een land van water, klei, veen en terpen, kunstmatige woon- en vluchtheuvels. De bekendste en hoogste die bescherming tegen het stijgende zeewater bood is die van Hegebeintum (bij Ferwert) met een hoogte van bijna 9 meter. De grootste terpen konden wel 200 mensen huisvesten.
Het woord terp komt van “torp” en “toerp”, wat zoiets als dorp betekent. Het in Groningen en Duitsland gebruikte “wierde” of “warf” is juister, omdat dat woonheuvel betekent. Die benaming vinden we ook in veel Friese plaatsnamen terug: Ferwerd, Bolsward, Leeuwarden, Poppenwier.

Terpenaanleg van 600 tot 1200

Tussen 900 en 1200 na Christus leefden op het huidige grondgebied van de provincie Friesland zo’n dertigduizend mensen op ca. 900 terpen. De eerste terpen dateren van ca. 600 voor Christus, het begin van de IJzertijd. Toen trokken mensen van de landinwaarts gelegen zandgebieden, vooral vanuit het huidige Drenthe, naar de Friese waddenkust. Mogelijk waren er al eerder terpen.

Het waddenland was toen groter, maar zag er vrijwel net zo uit als nu. De kwelder- en oeverwallen, die meestal niet overstroomd werden, waren prima locaties voor de eerste kustbewoners, die zich met landbouw en visvangst bezighielden. Toen omstreeks 300 na Christus de zeespiegel begon te stijgen, moesten zij hun woonplaatsen en akkers verhogen met zoden en mest. De zoden staken ze uit de kwelders.
Uit een aaneenschakeling van huisterpen op een langerekte kwelder- of oeverwal onstonden terpdorpen. Een heel oud terpdorp is Wanswerd, ooit Wodans Weerd, ten zuiden van Hegebeintum. Deze dateert van omstreeks 500 voor Christus.
Friesland was rond 900 één van de dichtstbevolkte gebieden. Handel in huiden, leer, perkament, wol, botten en veehouderij was een belangrijke activiteit van de relatief rijke terpbewoners.

Monniken als dijkenbouwers
Omstreeks het jaar 1000 werd door monniken met de aanleg van dijken langs de Middelzee (onder andere de Slachtedyk), Zuiderzee en Waddenzee en diverse slenken (o.a. Marneslenk ten zuiden van Harlingen) begonnen. Daarmee verloren terpen meer en meer hun betekenis als vluchtplaats. Fasegewijs werden tussen 1100 en 1300 de grote zeeinhammen, de Marneslenk en de Middelzee, bedijkt en drooggelegd. Kloosters als Gerkesklooster (Lauwerszee) en Lidlum (ten noorden van Franeker) waren hierbij betrokken.
 
Af- en opgravingen
De terpen bleven tot het eind van de 19e eeuw intact. Na 1840 werden veel terpen, die door eeuwenlange ophoging met klei, mest en huishoudelijk afval meters boven het maaiveld uitstaken, grotendeels afgegraven voor de commerciële winning van de zeer vruchtbare terpaarde. Daarmee werden arme gronden elders in Nederland bemest. Voor het vervoer werden o.a. skûtsjes, kleine, ondiep liggende Friese zeilscheepjes met een laadvermogen van 20 tot 60 ton, ingezet.

De meeste terpen zijn 2 tot 7 meter hoog, die van Hegebeintum is de hoogste met 9 meter boven N.A.P. en 13 meter boven het maaiveld. De uit de 12e eeuw stammende kerk, deels opgetrokken met behulp van tufsteen uit het Eifelgebergte in Duitsland, is een unieke collectie rouwborden en -kasten rijk. De adellijke bewoners van de nabijgelegen Harsta State droegen vooral bij aan de indrukwekkende muur­decoratie uit de periode 1689-1906. De houten rouwborden met zeer kunstig houtsnijwerk waren bedoeld om de herinnering aan overleden adellijke personen levend te houden.

Tijdens afgraafwerkzaamheden in 1904 werd in de terp van Hegebeintum een 7e eeuwse mantelspeld gevonden. Aan de hand van andere vondsten is vastgesteld dat de basis van de terp uit 500 voor Christus dateert. Nog steeds worden interessante vondsten gedaan, ook in veenterpen nabij Sneek.

Meer info over de eerste bewoners van Friesland: http://www.hunebedcentrum.eu/
Info over de kust langs de Waddenzee: www.waddenzeeland.nl

Frieslands hoogste terp, die van Hegebeintum bij Ferwert. Aan de noord-oostzijde van de terp is de stapsgewijze terpafgraving gereconstrueerd (1997). De terpaarde voor het bemesten van onvruchtbare (zand)gronden werd afgevoerd met ijzeren kipkarren op rails. Deze losten hun lading in schepen, o.a. skûtsjes, kleine Friese platbodems met kajuit en zeil.