Friezen op Boot Düsseldorf (5)

DÜSSELDORF (D) BOLSWARD (NL) – Sonnema Berenburg is Friesland. De stoere kant van Friesland, de waterkant. Sonnema is een tot ver over onze provinciegrens bekende, beminde en bezongen kruidendrank. In 1860 uitgevonden door kroegbaas Fedde Sonnema in Dokkum, de noordelijkste stad aan de Elfstedenroute. Tig keer gekopieerd, maar geen één kopie evenaarde het origineel.

Fedde’s geheim is anno 2019 nog steeds een groot geheim, ondanks dat er in de loop der jaren af en toe een tipje van de sluier werd opgelicht. Hoeveel en welke kruiden zitten in welke verhouding al 158 jaar in Sonnema Berenburg? En waarom? Was het echt Fedde’s bedoeling een heilzaam drankje tegen verkoudheid te fabriceren, maar werd het per ongeluk te smakelijk? De Dokkumer herbergier heeft er met geen woord over gerept. Wel legde hij de samenstelling van zijn brouwsel rap vast toen hij constateerde dat iedereen die zijn kruidendrankje proefde, fluitend en zingend huis- of bootwaarts ging. Het geheim van Dokkum is na de verhuizing van de productie het geheim van Bolsward geworden en mystieker dan ooit.

Sonnema is overal
Iedere Fries kent Sonnema. Het is provinciaal cultureel erfgoed. Werelderfgoed als je naar de afzet kijkt. In de Verenigde Staten drinken ze het, in Australië, overal waar Friezen neergestreken zijn.
In Friesland krijgt elke toerist linksom of rechtsom het iconische schippersdrankje voor ogen. Als welkomstborrel aan boord van een jacht of tijdens het skûtsjesilen. Of in het grand-café als Fryske Kofje (een Irish coffee, maar dan met een iets scherpere bite door de berenburg in plaats van whisky) of in de mix met cola of sangria. Of al fietsend langs de Stoombootkade in Bolsward, nu de stad van het pittige nat.
Duitsers houden ook van Sonnema. In de stand van het bureau voor toerisme Friesland Holland op de watersporttentoonstelling Boot in Düsseldorf (19-27 januari 2019) kwamen honderden bezoekers proeven. Ah, Bärenburg! Daar bleek maar weer hoe effectief het drankje is. Eén slokje en de verhalen waren in no time sterker dan de drank. Heel toepasselijk waren de schenkers schippers van de Friese Vloot uit Stavoren. Kapitein Roman Meissner (30) van de Ortolan, afkomstig uit Aachen, ontpopte zich als de grootste entertainer.

Historie Sonnema
Sonnema Berenburg. Het geheim van Bolsward. Door © Albert Hendriks (Friesland Holland Nieuwsdienst).

Hendrik Beerenburg inspireerde Fedde Sonnema tot het maken van dé kruidendrank van Nederland.
Toen Fedde Sonnema in 1860 zijn eerste eigen beerenburg in de gelagkamer van zijn herberg in Dokkum uitschonk, kon hij niet bevroeden dat zijn kruidendrankje “ús nasjonale slokje” zou worden. En ook niet dat zijn “brouwsel” de meest gedronken kruidendrank van Nederland zou worden. Bovendien niet dat de tegenwoordig in Bolsward gevestigde productielocatie met bezoekerscentrum jaarlijks duizenden bezoekers zou trekken. Sonnema, ontwikkeld als een heilzaam drankje voor skûtsjeschippers, is nog steeds als vroeger een jenever met daarin getrokken tientallen aromatische kruiden, waarvan je enkele ook in het Friese waterland aantreft. Welke? Dat is het geheim van Bolsward, maar tijdens een bezoek aan Sonnema wordt een tipje van de sluier opgelicht.

De geschiedenis van Sonnema
Al sinds het ontstaan van Beerenburg, halverwege de 19e eeuw, is Sonnema het vlaggenschip van deze dranksoort. Sonnema wordt algemeen gezien als het origineel, als authentiek Fries, tot ver over de landsgrenzen. Het is dan ook niet vreemd dat de naam overal opduikt, op evenementen en activiteiten die gerelateerd zijn aan de provincie Friesland.
Sonnema Berenburg zag het licht in 1860 in Dokkum, de noordelijkste stad van de Friese Elf Steden, midden in het terpenland aan de Waddenzee. Hier ontwikkelde Fedde Sonnema zijn eigen unieke recept voor Beerenburg. Een deel van de kruiden kocht hij van van één van de nazaten van de gerenommeerde Amsterdamse kruidenhandelaar Hendrik Beerenburg. Deze had naam gemaakt door vanuit zijn winkel nabij de Haarlemmersluis kruidenpakketjes te verkopen aan Friese schippers die met terpaarde en mest naar de bollenstreek in het westen van Nederland voeren. Hun lading werd gebruikt om de gronden achter de duinen vruchtbaarder te maken. De Keukenhof floreert eigenlijk op Friese grond afkomstig van terpen als Hegebeintum (ten westen van Dokkum), waar de afgraving gereconstrueerd is.

Heilzaam
De schippers hadden de gewoonte de kruiden met jenever of brandewijn te vermengen. Het aftreksel kreeg de naam van de kruidenleverancier: Beerenburg. De kruidendrank werd erg populair onder de schippers, niet alleen omdat hij smakelijk was, maar vooral omdat er aan de kruiden een geneeskrachtige werking werd toegedicht. Dit laatste telde zwaar, want de vrachtvaarders konden zich niet veroorloven ziek te zijn. Net als de schippers noemde ook Fedde zijn drankje naar de oorspronkelijke ontdekker Hendrik Beerenburg, maar dan wel met één “e”, dit puur uit typisch Friese eigenzinnigheid.
Hoewel de verpakking in de loop der jaren met haar tijd is meegegaan, is de Berenburg van Sonnema sinds de beginjaren altijd dezelfde gebleven. De kruiden — tientallen soorten — worden gedurende 24 uur getrokken op jenever. In de zogenaamde stalen trektanks — Fedde gebruikte vroeger grote glazen potten — ontstaat een kruidenlaag van ongeveer 50 centimeter. Door iedere keer nieuwe kruiden toe te voegen en een gedeelte van de oude kruiden weg te halen, wordt een evenwichtige, kruidige en stoere bruine drank verkregen: Sonnema Berenburg.

Van Dokkum naar Bolsward
De geboortegrond van “ús nasjonale slokje” ligt in Dokkum. Het pand waar het allemaal begonnen is, bestaat nog steeds. Het is een woongebouw met appartementen en al jaren niet meer de thuisbasis van Sonnema. Na meer dan 100 jaar in Dokkum gevestigd te zijn geweest verhuisde Sonnema namelijk begin jaren zeventig van de 20ste eeuw naar een andere Elfstedenstad, Bolsward. Daar werden de panden betrokken van de overgenomen distilleerderij Plantinga aan de Stoombootkade, aan de rand van het centrum. De productie van Sonnema vindt daar nog altijd plaats, maar binnen afzienbare tijd zal deze naar een nieuw spectaculair onderkomen verhuizen: de watertoren van Bolsward.

Bezoekerscentrum
Eenieder die kennis wil nemen van de productie van uniek Fries erfgoed, want dat is Sonnema, is van harte welkom in het bezoekerscentrum en op het bordes van de productielocatie vanwaar het hele proces van boven prachtig kan worden gevolgd. De ontvangst van de bezoekers vindt plaats in Sonnema’s eigen bruine café. Na een film en een rondleiding, en uiteraard een proeverij, heeft iedereen beslist meer dan een idee van wat Sonnema zo bijzonder maakt. Maar het recept, dat blijft geheim!

Bezoek plannen
Groepen zijn het hele jaar welkom bij Sonnema, uiteraard op afspraak. Voor individueel bezoek is er de mogelijkheid in de maanden juni, juli en augustus op dinsdag- en donderdagmiddag een rondleiding te volgen. Voor actuele tijden en reserveringsmogelijkheden zie www.sonnema.nl Buiten deze mogelijkheden kunnen geïnteresseerden of gezelschappen van minder dan 15 personen het gehele jaar aansluiten bij een grotere groep die al heeft gereserveerd. Die aansluitmogelijkheden zijn eveneens te vinden op www.sonnema.nl

Mixen
Door de vele kruiden heeft Sonnema Berenburg een stevige bite. Hierdoor is het ideaal om te mixen, bijvoorbeeld met cola, sinas, rivella of up. Ook in cocktails is Sonnema Berenburg een smaakmaker, zoals Sonnema Sangria. Een evergreen is Fryske Koffie. Zie voor de recepten de website van Sonnema: www.sonnema.nl

Meer info:
www.sonnema.nl (berenburg)
www.haus-litzbrueck.de (hotel Düsseldorf)
www.friesevloot.nl
www.heechbydemar.nl (Lemsteraak)
www.boot.de (beurs)

Nieuw bij Friesland Holland, de blauwe gids:
Blader hier in het nieuwe magazine over waterrecreatie in Friesland dat 19 januari 2019 op Boot Düsseldorf is verschenen:
www.frieslandholland.nl/waterland/

Friesland reisgidsen, magazines en routekaarten:
www.frieslandhollandwebshop.nl

Vakantiebestemming Friesland Holland:
www.provinciefriesland.frl

Arrangementen van bureau voor toerisme van Fryslân:
www.frieslandtravel.com
www.frieslandfietsvakanties.com

Gratis abonnement op Fries Nieuws:
Kosteloos abonnement op wekelijkse nieuwsbrief over toerisme, recreatie en evenementen in Friesland: www.friesnieuws.nl/aanmelden-nieuwsbrief