Maritiem icoon van Nederland rot weg in haven van Lelystad

Replica Batavia lijkt zelfde lot beschoren als origineel in 1629: de ondergang

LELYSTAD (NL) – Onvoorstelbaar: in de haven van Lelystad, naast Fashion Outlet Bataviastad, ligt de nog maar 25 jaar oude replica van het VOC-schip Batavia te verpieteren. Eén van de beste ooit ter wereld gemaakte kopieën van een historisch schip, waarmee miljoenen euro’s en manuren gemoeid waren, moet voor onderhoud dringend de helling op of het dok in. Schimmels en vocht tasten het hele vaartuig aan en nu al zodanig, dat er wéér heel veel geld nodig zal zijn om het te restaureren. Lekkende naden, verrotte spanten, planken, door algen aangetast touwwerk, het houdt niet op.

De provincie Flevoland maakte vorig jaar €175.000,- vrij voor het lenigen van de eerste nood. Maar er zijn miljoenen nodig om de houten boot weer in topstaat te krijgen. Die expeditie is minstens zo uitdagend als de eerste reis van de échte Batavia in 1629, zag redacteur Albert Hendriks van Fries Nieuws gisteren, zondag 8 maart 2020, op de werf aan het Markermeer, pal naast Fashion Outlet Center Bataviastad.

Friesland
“De werving van fondsen en donateurs is vaag”, vind Hendriks. “Ik weet niet waar fans van de Batavia een financiële bijdrage kwijt kunnen. Ik weet wel dat meerdere Friese bedrijven de bouw van de replica door Willem Vos, tussen 1985 en 1995, sponsorden. En mocht het tot herstel van de replica komen, dan raad ik het provinciaal bestuur van Flevoland aan een beroep te doen op de kennis en ervaring van de maritieme buur Friesland, waar het houten Statenjacht Friso in topconditie verkeert en de eveneens houten palingaak van Heeg, ook een replica als de Batavia, ieder jaar wekelijks tochten met toeristen maakt en zelfs naar Londen heen en weer vaart”.

De Batavia van toen
De in 1627 en 1628 op de Amsterdamse Peperwerf gebouwde Batavia vertrok 29 oktober 1628 als schip van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) van de Rede van Texel (ankerplaats aan de zuidoosthoek van het Waddeneiland Texel) naar Nederlands-Indië, het huidige Indonesië. De route liep via Kaap de Goede Hoop (Zuid-Afrika), waar het schip 14 april 1629 voor een vierdaagse stop aanmeerde voor inname van vers water en voesel.

Voor handelsdoeleinden had de Batavia veel goud en zilver aan boord en als ballast zandstenen voor de poort van het in aanbouw zijnde kasteel van Batavia, het huidige Jakarta. De vestingstad Batavia was van 1619 tot 1799 het hoofdkwartier van de VOC in Azië en de hoofdstad van Nederlands-Indië. De kolonie Indonesië werd in 1949 onafhankelijk en Jakarta de hoofdstad, die van 1619 tot 1942 door de Nederlanders Batavia werd genoemd.

Bevelvoerder van het zogenoemde VOC-retourschip Batavia was de opperkoopman François Pelsaert. Adriaen Jacobszoon was de schipper en onderkoopman Jeronimus Corneliszoon de onderschipper.

In de vroege ochtend van 4 Juni 1629 strandde het schip met 322 opvarenden, waaronder 70 soldaten, op volle snelheid op het koraalrif van Beacon Island aan de West-Australische kust.
Dit eiland maakt deel uit van de Wallabi-groep aan de noordzijde van Houtman Abrolhos, een keten van 122 eilanden en koraalriffen in de Indische Oceaan.

De leiding van de Batavia had al in Holland voor een afwijkende snellere koers richting Indonesië gekozen, een route langs West-Australië. Ondanks waarschuwingen van een bemanningslid dat op uitzicht stond — hij meende ter hoogte van Beacon Island ondiep water te zien — hield de kapitein vast aan zijn eigen koers. Hij dacht dat het om reflectie van maanlicht op het water ging.

Het schip werd door de keiharde en scherpe ondergrond bijna helemaal uiteengeslagen. 280 passagiers en bemanningsleden wisten veilig met een sloepje en wrakhout het dichtstbijzijnde eilandje te bereiken; de anderen verdronken.

Opperkoopman Pelsaert en kapitein Jacobszoon gingen vervolgens per sloep hulp halen in Batavia, een tocht van 33 dagen. Ze waren eerst naar Australië gevaren, maar vonden er geen voedsel en drinkwater en besloten toen maar naar Batavia te zeilen en te roeien. Ze zaten met 40 man in een sloep van slechts negen meter en overleefden allen de reis naar Batavia, voor die tijd een wonder.

De tweede schipper en onderkoopman Corneliszoon kreeg het bewind over de achterblijvers op het eiland. Dat was geen goede zet. Hij organiseerde een muiterij, bracht meer dan 110 tegenstanders om het leven, en dacht zich na twee maanden met het vele goud en zilver uit het wrak uit de voeten te kunnen maken. Maar dat liep anders.

Toen Pelsaert na dik twee maanden met hulp uit het steunpunt Batavia terugkeerde, werd hij door hem trouw gebleven soldaten onder leiding van de Groningse Fries Wiebbe Hayes (geboren in Winschoten) gewaarschuwd voor het naderende onheil. De loyale groep verbleef op een ander eiland dan waar Corneliszoon zat, ook vlakbij het wrak, om naar vers drinkwater te zoeken. Hayes slaagde daarin en versterkte zo slim als hij was meteen de bron met een soort fort om het schaarse drinkwater veilig te stellen én om de muiters van zich af te houden. Die hadden ontdekt dat Hayes en zijn mannen, eigenlijk hun tegenstanders, zoals door hen gehoopt niet van de dorst en honger omgekomen waren en dus potentiële vijanden bleven. De muiters probeerden meerdere malen Hayes’ eilandje in te pikken, maar ze slaagden daar niet in. De resten van het fort zijn bewaard gebleven.

Hayes slaagde er in tijdig de aandacht te trekken van Pelsaert toen die de eilandengroep naderde met het reddingsschip Saerdam. Hij vertelde dat zijn compagnon aan het muiten was geslagen en op het naburige eiland, daar waar het wrak lag, een waar schrikbewind had gevoerd. Zodoende was Pelsaert goed voorbereid op een eventuele aanval en wist hij met zijn soldaten de vrij kleine bende van Corneliszoon te overmeesteren. Corneliszoon en zijn maten, die naar later bleek al de hele heenreis van de Batavia plannen hadden om het schip te kapen, werden ter plekke gedood of kregen later in Batavia de doodstraf. Volgens de dagboeken van Pelsaert, die alles nauwkeurig bijhield wat er tijdens de reis gebeurde, overleefden maar 77 opvarenden de rampreis van de Batavia: 68 mannen, 7 vrouwen en 2 kinderen.

Resten in twee Australische musea
Het wrak werd in 1963 teruggevonden. Het overgebleven deel van de lading, onder andere  kanonnen en munten, zijn boven water gehaald en geconserveerd. Alle artefacten worden tentoongesteld in het Western Australian Museum in Geraldton en het Western Australian Museum – Shipwreck Galleries in Fremantle. Een gedeelte van de achterzijde van de romp bevindt zich met een replica van de poort van kasteel Batavia in Fremantle. In Geraldton is de echte toegangspoort te zien, opgetrokken van de zandstenen voor het poortgebouw die zich als ballast aan boord van de Batavia bevonden. Nog steeds vindt er archeologisch onderzoek plaats op en om Beacon Island. Er worden geregeld resten van de opvarenden van de Batavia gevonden.

De Batavia van nu
Op 4 oktober 1985 werd op de Bataviawerf in Lelystad begonnen aan een bijna 100% authentieke kopie van de Batavia onder leiding van de nu 80-jarige in Lelystad woonachtige scheepsbouwmeester Willem Vos. Hij gebruikte, net als vroeger, veel Deens eiken. Voor de bouw, die tien jaar vergde, werden honderden werkloze jongeren ingezet die op deze wijze een vak leerden. 7 April 1995, werd het schip door koningin Beatrix gedoopt. Het schip is een onderdeel van museum Batavialand naast de in 2001 gerealiseerde Fashion Outlet Bataviastad in Lelystad. Op de aangrenzende werf, waar de Batavia van stapel liep, ligt De Zeven Provinciën in aanbouw. Vanwege grote financiële problemen en brand op de werf op 13 oktober 2008 ligt de bouw daarvan sinds 2014 helemaal stil. Ook de Batavia heeft daarvan anno 2020 ernstig te lijden. Willem Vos trok zich in 2014 terug als bouwmeester van de werf. In 2000 bezocht de replica de Olympische Spelen in Sydney, een expeditie die, hoe succesvol ook, de voornaamste oorzaak werd van de slechte financiële situatie nu.

Meer info:
www.batavialand.nl
www.museum.wa.gov.au/museums/shipwrecks
museum.wa.gov.au/museums/museum-of-geraldton
www.youtube.com/batavia (Batavia by drone)
www.palingaak.nl (Palingaak Heeg)
www.fryslan.frl/statenjacht-friso (Statenjacht Friso van de provincie Fryslân)
www.frieslandcruises.nl

Vakanties met SGR-Garantie van het bureau voor toerisme van Fryslân:
www.frieslandtravel.com
www.frieslandfietsvakanties.com

Vakantieland Friesland:
www.provinciefriesland.frl

Friese reisorganisatie biedt 15 unieke zekerheden:
https://www.frieslandfietsvakanties.com/informatie/de-reisorganisatie/

Friesland reisgidsen, magazines en routekaarten:
www.frieslandhollandwebshop.nl

Gratis abonnement op Fries Nieuws:
Kosteloos abonnement op wekelijkse nieuwsbrief over toerisme, recreatie en evenementen in Friesland: www.friesnieuws.nl/aanmelden-nieuwsbrief